الکترولیت و نقش آن در بدن

الکترولیت ها مولکول هایی هستند که هم برای سطح هیدراتاسیون بدن و هم برای عملکرد سلولی حیاتی هستند. با توجه به ارتباط مستقیم آنها با عضلات بدن و عملکرد مغز، بسیاری از افراد هنگام ورزش مصرف الکترولیت خود را افزایش می دهند. 

الکترولیت ها عملکردهای فیزیولوژیکی مهم بدن را کنترل می کنند. عدم تعادل الکترولیت زمانی رخ می دهد که سطح مواد معدنی بدن شما خیلی زیاد یا خیلی کم باشد. این عدم تعادل می تواند بر سیستم های حیاتی بدن تاثیر منفی بگذارد و باعث مشکلات جدی مانند کما، تشنج و ایست قلبی شود. این مواد معدنی باید به طور یکنواخت متعادل باشند تا بدن شما به درستی کار کند. 

 

وظیفه الکترولیت ها چیست؟

یکی از عملکردهای ضروری الکترولیت ها هدایت سیگنال های الکتریکی در سراسر بدن است. هر سلول در بدن انسان از طریق الکتریسیته کار می کند.الکترولیت ها ذرات ریزی هستند که بارهای الکتریکی را حمل می کنند. 

هنگامی که عرق می کنید، الکترولیت ها نقش کلیدی در حفظ تعادل آب در داخل و خارج سلول ها ایفا می کنند تا عضلات و اندام های شما بتوانند به درستی به شما خدمت کنند. توانایی سلول ها برای ارسال و دریافت صحیح جریان های الکتریکی برای سلامتی، عملکرد و تندرستی حیاتی است. این عملکردها به قلب، ماهیچه ها و مغز شما اجازه می دهد تا بهترین عملکرد خود را داشته باشند.

شما می توانید هم از طریق غذاهایی که می خورید و هم از طریق نوشیدنی های حاوی الکترولیت، الکترولیت دریافت کنید. یک رژیم غذایی متعادل می تواند به تامین الکترولیت های مورد نیاز بدن کمک کند. با این حال، اگر در اثر ورزش شدید یا گذراندن وقت در هوای گرم، زیاد عرق می‌کنید، باید مصرف مایعات و الکترولیت‌های خود را با نوشیدنی‌های آبرسان افزایش دهید. این نوشیدنی های فرموله شده علمی می توانند به کاهش خطر کم آبی خفیف تا متوسط ​​کمک کنند.

این نوشیدنی ها را قبل، در حین و بلافاصله بعد از تمرین یا بیرون از منزل بنوشید تا خستگی کمتر عضلانی یا ریکاوری بهتری داشته باشید و از علائم کم آبی مانند سردرد یا گرفتگی عضلات جلوگیری کنید. حفظ هیدراتاسیون، از جمله الکترولیت ها، می تواند به شما کمک کند احساس خوبی در طی ورزش، کار و یا روز داشته باشید.

 

اجزای کلیدی الکترولیت 

چندین عنصر کلیدی وجود دارد که بدن شما برای حفظ سطح طبیعی الکترولیت به آنها نیاز دارد. بخش زیر شامل عناصر اصلی است، و بیان میکند که چه اتفاقی می افتد وقتی مقدار آن عنصر زیاد یا خیلی کم باشد.

سدیم 

سدیم نقش مهمی در کمک به سلول های شما برای حفظ تعادل مناسب مایعات ایفا می کند. همچنین برای کمک به سلول ها در جذب مواد مغذی استفاده می شود. سدیم فراوان ترین یون الکترولیت موجود در بدن است.

• هیپرناترمی (سدیم بیش از حد): می تواند باعث سردرگمی یا تغییرات رفتاری، رفلکس های غیرمعمول و از دست دادن کنترل عضلانی، تشنج و کما شود.
• هیپوناترمی (کمبود سدیم): گیجی، تحریک پذیری، ضعیف شدن رفلکس ها، تهوع و استفراغ، تشنج و کما.

منیزیم

منیزیم به سلول های شما کمک می کند، زیرا آنها مواد مغذی را به انرژی تبدیل می کنند. مغز و ماهیچه های شما برای انجام کار خود به شدت به منیزیم متکی هستند.

• هیپرمنیزیمی (منیزیم بیش از حد): تغییرات ریتم قلب و آریتمی، ضعیف شدن رفلکس ها، کاهش توانایی تنفس و ایست قلبی.
• هیپومنیزیمی (کمبود منیزیم): ضعف عضلانی، از دست دادن کنترل، آریتمی قلبی.

پتاسیم 

سلول های شما از پتاسیم در کنار سدیم استفاده می کنند. وقتی یون سدیم وارد سلول می شود، یون پتاسیم از آن خارج می شود و بالعکس. پتاسیم همچنین برای عملکرد قلب شما بسیار حیاتی است. مقدار زیاد یا خیلی کم می تواند باعث مشکلات جدی قلبی شود.

• هیپرکالمی (پتاسیم بیش از حد): ضعف، ناتوانی در حرکت عضلات، گیجی، ریتم نامنظم قلب (آریتمی).
• هیپوکالمی (کمبود پتاسیم): ضعف و گرفتگی عضلانی، احساس تشنگی غیرعادی و نیاز به ادرار کردن مکرر، سرگیجه یا بیهوشی هنگام ایستادن. در سطوح بالاتر، بافت عضلانی شروع به تجزیه می کند (شرایطی به نام رابدومیولیز، که می تواند به شدت به کلیه های شما آسیب برساند) و آریتمی های قلبی به یک تهدید جدی تبدیل می شوند.

کلسیم 

کلسیم یک عنصر کلیدی در بدن شماست، اما چیزی بیش از ساختن استخوان‌ها و دندان‌های قوی انجام می‌دهد. همچنین برای کنترل عضلات، انتقال سیگنال ها در اعصاب، مدیریت ریتم قلب و موارد دیگر استفاده می شود. وجود کلسیم بیش از حد یا خیلی کم در خون شما می تواند طیف گسترده ای از علائم را در سیستم های مختلف بدن شما ایجاد کند.

هیپرکلسمی (کلسیم بیش از حد)

• مغز: سردرد، خستگی، بی حوصلگی و گیجی.
• دستگاه گوارش: یبوست، درد شکم و استفراغ.
• کلیه ها: نیاز مکرر به ادرار کردن، سنگ کلیه و نارسایی کلیه.
• قلب: آریتمی، که برخی از آنها میتواند شدید باشد.
• اسکلتی: درد در استخوان ها و مفاصل.

هیپوکلسمی (کمبود کلسیم)

• مغز: سردرگمی و تغییر رفتار.
• ماهیچه ها: رفلکس های غیرمعمول قوی و از دست دادن کنترل عضلانی، انقباض عضلانی، اسپاسم در عضلات گلو که صحبت کردن یا نفس کشیدن را سخت می کند.

کلرید

کلرید (نام یون کلر) دومین یون فراوان در بدن است. همچنین بخش مهمی از چگونگی حفظ تعادل درونی و بیرونی مایعات سلولی است. و نیز در حفظ تعادل pH طبیعی بدن نقش دارد.

هایپرکلرمی (کلرید بیش از حد)

این می تواند باعث اسیدوز شود، یعنی زمانی که اسیدیته خون شما بیش از حد بالا باشد. منجر به تهوع، استفراغ و خستگی و همچنین تنفس سریع و عمیق تر و گیجی می شود. 

• هنگامی که با پتاسیم بیش از حد همراه باشد، می تواند باعث مشکلات شدید کلیوی یا نارسایی کلیه شود.
• هنگامی که با پتاسیم بسیار کم همراه باشد، می تواند باعث اسهال، نشت مایع از پانکراس و سایر مشکلات جدی دستگاه ادراری شود.

هیپوکلرمی (کمبود کلرید)

• این باعث می شود خون شما قلیایی تر شود، وضعیتی که آلکالوز نامیده می شود. معمولاً با استفراغ اتفاق می افتد. علائم آلکالوز عبارتند از: گیجی، آریتمی و انقباض عضلانی یا از دست دادن کنترل.

فسفات 

فسفات یک مولکول مبتنی بر فسفر است که بخش مهمی از انتقال ترکیبات شیمیایی و مولکول‌ها به خارج از سلول‌های شما است. فسفر به سلول‌های شما کمک می‌کند تا مواد مغذی را متابولیزه کنند، و همچنین بخشی کلیدی از مولکول‌هایی به نام نوکلئوتید است که بلوک‌های سازنده DNA شما هستند.

• هیپرفسفاتمی (فسفات بیش از حد): به طور معمول باعث هیپوکلسمی می شود زیرا بدن شما سعی می کند از کلسیم به عنوان جایگزینی برای فسفر استفاده کند. معمولاً تا زمانی که شدید نشود علائمی ایجاد نمی کند. گاهی می تواند با خارش بیش از حد همراه باشد.
• هیپوفسفاتمی (کمبود فسفات): علائم اولیه این بیماری معمولاً ضعف عضلانی است. با بدتر شدن، علایم شدیدتری بروز می کند. آنها عبارتند از تجزیه بافت عضلانی، که می تواند باعث آسیب شدید کلیه شود، تشنج، کاهش عملکرد قلب و مشکلات تنفسی (ناشی از ضعف عضلانی).

بی کربنات 

تمام دی اکسید کربنی که بدن شما می سازد به ریه های شما فرستاده نمی شود تا آن را بیرون دهید. در عوض، مقداری به بی کربنات بازیافت می‌شود که بدن شما از آن برای حفظ سطح pH خونتان در حالت عادی استفاده می‌کند.

• اسیدوز بی کربنات بسیار کم باعث اسیدوز می شود، جایی که خون شما بیش از حد اسیدی است. این باعث خستگی، حالت تهوع و استفراغ می شود و شما سریعتر و عمیق تر نفس خواهید کشید. همچنین می تواند باعث سردرگمی شود.
• آلکالوز بی کربنات بیش از حد باعث آلکالوز میشود، جایی که خون شما بیش از حد قلیایی می شود. علائم شامل گیجی، بی تفاوتی، آریتمی و انقباض عضلانی است.

 

علائم عدم تعادل الکترولیت در بدن

انواع مختلفی از عدم تعادل الکترولیت وجود دارد. عدم تعادل خفیف الکترولیت ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند و فقط با آزمایش خون ساده قابل تشخیص است. علائم معمولاً زمانی ظاهر می شوند که یک عدم تعادل خاص و شدیدی رخ دهد.

علایم احتمالی عدم تعادل الکترولیت عبارتند از:

• خشکی دهان و تشنگی
• بی قراری
• سردرگمی یا مشکل در شناخت
• ضعف یا اسپاسم عضلانی
• بی حسی یا سوزن سوزن شدن
• خستگی
• تپش قلب
• یبوست
• حالت تهوع یا استفراغ
• ضربان قلب آهسته یا نامنظم
• مشکل در تنفس
• فشار خون پایین یا بالا
• خارش

در صورت مشاهده هر یک از این علائم فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. اختلالات الکترولیت در صورت عدم درمان می تواند تهدید کننده زندگی باشد.

میزان و دوز مصرف الکترولیت 

عوامل متعددی در تعیین میزان مصرف الکترولیت نقش دارند مانند: سطح تناسب اندام، مدت زمان فعالیت و عوامل محیطی.

 در شرایطی که هم دما و هم رطوبت بالاست، بدن سخت‌تر کار می‌کند و در نتیجه دمای داخلی بدن افزایش می‌یابد. با این افزایش، بدن نیاز به آزادسازی گرما (از طریق عرق) دارد و الکترولیت ها می توانند با سرعت بیشتری از بین بروند. در طول فعالیت‌های شدید که ممکن است میزان تعریق بیشتر باشد، جایگزینی الکترولیت‌ها از طریق مایعات ضروری است. نیاز روزانه به این مواد معدنی بر اساس جنسیت، سن و در برخی موارد، سطح و مدت فعالیت متفاوت است.

غذاها و نوشیدنی های دارای الکترولیت

حفظ تعادل الکترولیت ها فقط به مصرف مواد معدنی اختصاصی نیست، بلکه به داشتن یک رژیم غذایی متعادل که شامل انواع غذاهای غنی از مواد مغذی است نیز مربوط می شود. میوه ها و سبزیجات منابع بسیار خوبی از انواع الکترولیت ها هستند.

• بهترین منابع کلسیم: ماست، موز، کلم بروکلی، اسفناج، دانه کنجد
• بهترین منابع پتاسیم: هویج، سیب زمینی، عدس، لوبیا، زردآلو خشک
• بهترین منابع منیزیم: لوبیا سیاه، برنج قهوه ای، بادام، تخم کدو تنبل، آووکادو 
• بهترین منابع فسفر: ماهی، گوشت، عدس

آب نارگیل حاوی سدیم، منیزیم و فسفر است. آب لیمو (و همچنین سایر مرکبات) منبع خوبی از سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم هستند. آب میوه های دیگر، از جمله آب هندوانه و آب پرتقال، اما نه محدود، نیز الکترولیت دارند. فقط سعی کنید تا حد امکان از آبمیوه تازه بدون شکر اضافه شده استفاده کنید.

مکمل الکترولیت 

به طور معمول خوردن غذای حاوی الکترولیت برای افراد عادی کافی است. با این حال، نوشیدنی‌های ورزشی الکترولیتی می‌توانند به تکمیل الکترولیت‌ها کمک کنند.

اگر از قبل، سطح الکترولیت طبیعی داشته باشید، مکمل الکترولیت‌ها ممکن است باعث سطوح غیر طبیعی و مشکلات سلامتی شود.

مکمل‌های الکترولیت شامل انواع مایعات، نمک‌ها، پودر‌ها و کپسول‌ها است. معمولا مواد معدنی زیادی به مکمل‌های الکترولیت اضافه می‌شوند تا مواد از دست رفته از طریق تعریق را جبران کنند.

بهتر است مصرف مکمل‌های الکترولیت‌ با تجویز پزشک باشد.